Zand
erover van Laura Broekhuysen (Lemniscaat)
is een debuut. De (anonieme) verteller focust op de jongste van de vier
zussen, Meike. Daardoor en door de wijze van uitgeven vindt dit werk in
de boekhandel een plaats in de kast jongerenboeken c.q.
jeugdliteratuur. De wijze van uitgeven: 1) staat deze uitgeverij bekend
als uitgever van jongerenliteratuur, 2) heeft zij het zelf aangekondigd
als zodanig (aanbieding jeugdliteratuur), 3) toont de omslagafbeelding
(van Nynke Talsma) veel jongere figuren (het lijken wel
basisschoolkinderen) dan de personages zijn: een echte jongere (Meike),
drie volwassen zussen. Ware deze tekst me voorgelegd zonder
buitenliteraire context, dus als typoscript, dan was het nog een open
vraag geweest waar dit verhaal te plaatsen.
De
opbouw is die van een verteller die één personage van dichtbij volgt,
als het ware in haar huid en geest kruipt, in onvoltooid tegenwoordige
tijd, dus als een live verslag. Het begint ook medias-in-res, zoals
zeer veel jeugdliteratuur.
Maar
het blijkt al snel geen middle-of-the-road-stijl. Ten eerste zijn er
(met inspringen) gedachteflarden, meestal maar een zin. Ten tweede zijn
er al snel flashbacks, cursief gedrukt, met dezelfde stijl maar een
andere hoofdpersoon, ene Lis. Ten derde is het een ronduit karige
stijl, de informatie die nodig is om te achterhalen waar het over gaat
wordt mondjesmaat gegeven en zeer zorgvuldig gedoseerd.
Hier is een
auteur met talent aan het werk!
De
suggestie van een drama dient zich snel aan, vooral door die
flashbacks, want die Lis blijkt eenzaam en heeft een stel starre, haar
niet begrijpende ouders.
Even
drie piepkleine details uit de eerste flashbacks: ‘De klok op de
schoorsteen is bijna niet te zien.’ Klok op de schoorsteen: als enige,
eerste en heel subtiele hint dat deze flashbacks zich, hoewel zoals
gezegd verteld on o.t.t., afspelen in een tijd vóór de tijd waarin het
hoofdverhaal zich afspeelt. Detail twee: ‘Poppen met zelfgestreken
kleertjes.’Idem. Detail drie, derde flashback: ‘Mama is bezig met
brieven schrijven.’ Idem.
Maar
ook in het hoofdverhaal zitten allerlei aanwijzingen van een drama, van
mensen die iets verborgen houden: een moeder die altijd maar straalt en
mooi weer speelt, zussen net zo.
Zo
komt de lezer heel langzaam te weten dat er in het gezin van ‘Lis’ een
broertje Hugo is geweest over wie niemand het meer heeft. Dat de vier
zussen een broer Jesse hebben gehad die is omgekomen. Later in het
verhaal: dat die is omgekomen door toedoen van de drie oudste zussen,
ze lieten hem even alleen om ijs te kopen en vonden hem verdronken in
een sloot. Nóg later: dat hun vader op dat moment met zwangere moeder
naar het ziekenhuis was en de zorg aan hen (toen nog heel jong) had
toevertrouwd. En zo merkt de lezer dat er een vader ís, dat er een
scheiding is. Zo merkt de lezer, mét Meike, dat de zussen vrijwel
automatisch in de mooi-weer-rol vervallen, nooit eens boos zijn of
verdrietig, altijd de schone schijn ophouden - zo erg dat het de ook
aanwezige vrienden licht verbaast. Tot er brand uitbreekt in hun tent
(door onhandig geklungel van vriend Bram), dat bewerkstelligt een soort
omkeer. Ze gaan praten, laten de schone schijn vallen. Tegen die tijd
heeft de lezer, zonder dat dit met zoveel woorden gezegd wordt, ook wel
door dat die ‘Lis’ hun moeder is, er worden dus tegelijk twee verhalen
verteld die met elkaar te maken hebben en het verhaal over Lis geeft al
veel aanwijzingen voor het karakter van hun moeder.
Het
is een verhaal met een katharsis. De zussen gaan inderdaad praten,
brengen hun moeder zodanig van haar stuk dat ze het mooi-weer-masker
afdoet en ik citeer de laatste regels om iets te tonen van stijl en
verhaal:
‘Hugo?’ vraagt Lisa. ‘Wie is Hugo?’
‘Hij
was dood: Mama plukt aan haar kettinkje. ‘Al die voornemens. Ze waren
er al toen ik acht was of negen. Negen, want niemand praatte meer met
poppen.’
Floor
schudt haar hoofd. ‘Ik begrijp niet -’
‘Natuurlijk
je het niet, jullie begrijpen niks.’ Mama’s stem is zo on-mama-achtig
dat ze haar onthutst aanstaren. Ze huilt weer, zonder zich te schamen
nu. Lisa’s beverige handen gieten een lauwe scheut thee over Meikes
knie.‘Je hebt ons nooit iets
verteld,’ zegt Eva. ‘Wat hadden we moeten begrijpen?’
Mama
kijkt naar de nacht achter het raam. Even lijkt het alsof ze zal gaan
zingen over de maan. Mama die daar zit als een behuilde puber. Mama di
op haar nagel kauwt. ‘Kan het ook morgen?’
Lisa
schudt haar hoofd. ‘Liever nu.’
‘Morgen -’
‘Begin
bij Hugo,’ zegt Floor.
Mama
stopt met huilen en knikt, veegt de rood-grijze plukken uit haar
gezicht. Ze begint bij Hugo.
Dit
verhaal is zorgvuldig gecomponeerd, met een goede spanningsopbouw en
een plot die staat. Het gáát ergens over, is in staat om lezers bij de
keel te grijpen.
Een debutant om
op te letten!
